In 2015 bewerkt naar: Leeftijdsbepaling bij Reeën door Henri Lambrecht

De leeftijdsopbouw van de reeënpopulatie is belangrijk voor de energiehuishouding en de aanwas van de reeënpopulatie. De leeftijd bepalen van een ree is echter moeilijk. Door het jarenlang beoordelen en letten op verschijnselen aan levende en dode reeën kennen we kenmerken die een indicatie zijn voor de leeftijd. Aan het dode ree kunnen we vrij nauwkeurig leeftijd bepalen. Zo kunnen we leeftijd bepalen aan gebit, kiezen, schedelnaden, ooglenzen, neustussenschot, rozenstokken en sluiten van groeischijven. We meten daaraan veranderingen met het ouder worden. Die veranderingen vormen daarmee een indicatie voor de leeftijd.
Enkele voorbeelden:

• Het gebit van het ree ontwikkelt zich in de eerste 14 maanden, van melk naar blijvend gebit
• De slijtage aan de tanden en kiezen in de onderkaak, neemt in de loop der jaren op ongeveer dezelfde wijze toe.
• Het gewicht van de ooglens (gedroogd) neemt met de leeftijd toe, van gemiddeld ca. 240 mg. bij een 1 jarig ree tot ca. 350 mg bij een 5-jarig ree.
• Het aantal kronkels in de voorhoofdsschedelnaad loopt van 20 per cm bij een 1-jarig ree tot 34 per cm bij een 5-jarig ree.
• De lengte van het verbeende gedeelte van het neustussenschot loopt van 0,5 cm bij een 1-jarig ree tot 4 cm bij een 5-jarig ree.
• Bij het leeftijd bepalen aan quotiënt van rozenstok hoogte en diameter loopt het quotiënt van 3 bij een 1-jarige reebok tot 1,5 bij een 5-jarige reebok.
• De groeischijven zijn gesloten bij een leeftijd van twee jaar.

Maar zo is ook vast komen te staan dat er veel uitzonderingen op die regels zijn. Die uitzonderingen bevestigen dat het altijd een combinatie van kenmerken is die leidt tot een aannemelijke geschatte leeftijd. En dan nog kun je je vergissen.

Sommige kenners beweren de leeftijd van het levende ree te kunnen bepalen. Ze overschatten zichzelf. Reeën-kenners die toegeven dat ze dat niet precies kunnen zijn reëel en eerlijk. De praktijk levert namelijk telkens bewijzen dat hierbij zoveel fouten worden gemaakt dat we er rustig van uit mogen gaan dat het vaststellen van de leeftijd in het veld bijna onmogelijk is.

De kenmerken aan het levende ree tonen zich in gedrag, houding, proporties van het lichaam, vacht en gewei. Waarbij het leeftijd bepalen aan het gewei op basis van de enden een, hardnekkige, fabel is. Bij reeën in de leeftijd tot één jaar is het tot op ongeveer een maand wel aan te geven hoe oud een ree is. Wat overblijft is één tot vijf jaar en vijf jaar en ouder.

Alleen na zorgvuldige observatie met een goede verrekijker, is vast te stellen of een ree heel jong of heel oud is. Waarbij de oudere bok verschijnselen van een éénjarig ree kan hebben. Het wordt al een stuk makkelijker als een ree een speciaal kenmerk heeft en je dat ree over langere tijd kunt volgen. Echter worden ook hier vergissingen gemaakt.

Toch zijn er een aantal aanwijzingen die kunnen helpen om een ree als jonger dan een jaar, volwassen of oud (ouder dan 6 jaar) te schatten. En je kunt aan het ree ook zien in welk jaargetij we ongeveer ziten.

Het is onmogelijk om alleen op basis van het gewei van de reebok de leeftijd van een ree te bepalen. De bouw van het gewei is namelijk sterk afhankelijk van factoren in de omgeving van de reebok. Het reeëngewei zonder rozen is van een reebokkalf dat nog niet eerder een gewei heeft gehad. Dit kan voorkomen tot een leeftijd van anderhalf jaar.

Nadat we geweien van reebokken in gebied langer observeren zien we dat de lengte van de stangen toe neemt, tot de reebok vier- a vijf jaar is. Daarna worden de stangen met het ouder worden, korter. Het volume van het gewei neemt daarbij echter nauwelijks af. Dit noemen we terugzetten. Dit terugzetten van het gewei heeft betrekking op de lengte van het gewei dus niet op de massa. De basis van het gewei, de rozen en stangen, blijven in omvang namelijk wel groeien. Daardoor is de indruk dat oudere reebokken een groter gewei hebben. Maar de schijn bedriegt de massa neemt toe maar de lengte neemt af. Anders geschreven de verhouding lengte staat tot dikte van het gewei verschuift van lang naar dik. De oudere reebok heeft op latere leeftijd een korter en maar zwaarder gewei dan deze had in jonge jaren.

Voorwaarde is wel dat de condities waaronder het gewei groeit jaar op jaar hetzelfde zijn. Zoals bijvoorbeeld in een dierentuin, een geïsoleerd gebied of een wildpark. Op indrukwekkende wijze heeft hertog Albrecht van Bayern aangetoond dat er een relatie is tussen de grootte en massa van het gewei in relatie tot het biotoop ten tijde van het bouwen van vetreserves in najaar en winter. ( "Über rehe", A.u.J.v. Bayern)

De conclusie luidt: De grootte en de massa van het gewei wordt in eerste instantie door erfelijke aanleg bepaald maar komt alleen tot volle omvang als de leefomgeving van de reebok optimaal is. Het gevolg is dat een reebok met een goede erfelijke aanleg in een slechte leefomgeving nooit een 'kapitale reebok' zal worden. Zonder gericht beheer op het verbeteren van de leefomstandigheden is er dus weinig kans dat de goede erfelijke aanleg zichtbaar wordt. Waarbij hetzelfde ree op rijke grond een veel zwaarder en groter gewei krijgt als op arme zandgrond.

In een habitat ontstaat de meest optimale situatie als de populatie reeën onder tot gelijk is aan de draagkracht van die leefomgeving. Als er bovendien rust is ten tijde van opname van winterreserves (september - december) en groei van het gewei (november - maart) is er een grote kans dat een gewei uitgroeit tot een 'kapitaal' reeëngewei.

Slijpplaatje

Slijpplaatje M1, 10 jarige reebok

In het eerste levensjaar van een ree kun je aan de hand van de onderkaken uit het gebit, vrij nauwkeurig de leeftijd vaststellen. Desondanks is het een benadering die door verschillende factoren beïnvloedt wordt. Bij oudere reeën kan de slijtage van het gebit tot een ruwe schatting voor de leeftijd leiden.

Uit onderzoek is gebleken dat bij deze methode van leeftijd bepalen in twintig procent van de gevallen een foute schatting wordt gemaakt. Daarvan is in negentig procent van de gevallen de leeftijd te hoog ingeschat. Er was in die gevallen dus blijkbaar sprake van meer dan normale slijtage! Daarom moeten bij het bepalen van de leeftijd in ieder geval de beide onderkaak-helften gebruikt worden. In de praktijk wordt bij het bepalen van de leeftijd van het gebit vaak gebruik gemaakt van referentie kaken. Van zo'n kaak is de leeftijd door het maken van een slijpplaatje vastgesteld. Daarnaast is het goed ook andere kenmerken voor leeftijd mee te nemen bij de bepaling zoals verbening van het neustussenschot en mate van vergroeiing voorhoofdsnaad.

Is het gebit eenmaal voltooid, dan slijt het in de loop der jaren weer af. Enige weken na de geboorte begint de vierde en eerste blijvende kies kies te groeien.Van het blijvende gebit is de vierde kies dus de oudste kies en die is in de regel ook het meest afgesleten. Door slijtage veranderen de kiezen van aanvankelijk spits, scherp en duidelijk boven het tandvlees uitstekend, naar vlak, glad en amper boven het tandvlees uitkomend. De snelheid waarmee dit proces plaatsvindt is afhankelijk van de leefomstandigheden waarin het ree leeft en het voedsel dat het tot zich neemt en verschilt dus van van plaats tot plaats.

Bij het leeftijd bepalen vergelijk je de slijtage, verandering, aan de onderkaak, met onderkaken waarvan de exacte leeftijden bekend zijn. Heb je het overeenkomstige slijtagebeeld aan een kaak gevonden, dan ga je na of de overige kenmerken van het ree overeenkomt met de kenmerken die horen bij de gevonden leeftijd. Bijvoorbeeld het vergroeien van de schedelnaden en de verbening van het neustussenschot.

Vaak zul je dan een correctie naar beneden en soms naar boven moeten doen. Beide onderkaak-helften zijn nagenoeg gelijk afgesleten maar af en toe niet. In dat geval zul je de best passende leeftijd moeten nemen.

De rozenstokken groeien gedurende de eerste drie jaren flink door, met dien verstande dat ze ieder jaar dikker worden. Ze worden ieder jaar iets dikker en de lengte neemt jaarlijks af. En wel met een zodanige regelmaat dat dikte en lengte van de rozenstokken kunnen worden gebruikt voor het (globaal) bepalen van de leeftijd volgens de formule: Dx10:L-1 (Richter,1963).

Ook is de dikte van de rozenstok samen met de hoogte van de 2e molaar te gebruiken voor de leeftijdbepaling in het bekende nomogram van Stubbe en Lockow. Daarbij heeft men een verband gelegd tussen de diameter van de rozenstokken, de hoogte van de tweede molaar en de leeftijd. De reebok met dezelfde eigenschappen als in het nomogram (zie afbeelding) is in 85% van de gevallen van dezelfde leeftijd als in het nomogram wordt aangegeven.

Het gaat als volgt:

• Bepaal de gemiddelde diameter van de rozenstokken.

• Bepaal de gemiddelde tandsteenhoogte van de 2e molaar in de onderkaak.
  (Per kies twee metingen aan de buitenzijde van de kaak, alleen het bruine gedeelte. Indien beide kiezen aanwezig zijn kunt u vier metingen middelen.)

• Op de horizontale lijn van de grafiek zoekt u de gevonden gemiddelde diameter.
• Van dit punt gaat u loodrecht omhoog tot aan de (gebogen) lijn die overeenkomt met de door u gemeten gemiddelde tandhoogte.
• Vanuit dat snijpunt gaat u horizontaal naar links, naar de verticale lijn van de grafiek. Daar leest u de leeftijd van de bok. (85% kans dat u de juiste leeftijd afleest.)