Leeftijd bepalen aan reeën

De leeftijdsopbouw van de reeënpopulatie is naast de geslachtsverhouding bepalend voor de aanwas van de populatie reeën. Door het jarenlang beoordelen en letten op verschijnselen aan reeën kennen we inmiddels de kenmerken die een indicatie zijn voor de leeftijd. Aan een dood ree kunnen we zelfs vrij nauwkeurig de leeftijd bepalen.

We kunnen de leeftijd bepalen door veranderingen van de kiezen, schedelnaden, ooglenzen, neustussenschot, rozenstokken en het sluiten van de groeischijven. Enkele voorbeelden van veranderingen zijn:

• Het gebit van het ree ontwikkelt zich in de eerste 14 maanden, van melkgebit naar blijvend gebit
• De slijtage aan de tanden en kiezen in de onderkaak neemt in de loop der jaren toe.
• Het gewicht van de gedroogde ooglens neemt met de leeftijd toe van gemiddeld ca. 240 mg. bij een 1-jarig ree tot ca. 350 mg bij een 5-jarig ree.
• Het aantal kronkels in de voorhoofdsschedelnaad. Deze nemen toe van 20 kronkels per centimeter bij een 1-jarig ree tot 34 kronkels per centimeter bij een 5-jarig ree.
• De lengte van het verbeende deel van het neustussenschot. Deze loopt van 0,5 cm bij een 1-jarig ree tot 4 cm bij een 5-jarig ree.
• Het quotiënt van rozenstok-hoogte en -diameter loopt van 3 bij een 1-jarige reebok terug naar 1,5 bij een 5-jarige reebok.
• De groeischijven zijn gesloten bij een leeftijd van twee jaar.

Door het toepassen deze methoden is ook vast komen te staan dat er veel uitzonderingen op de regels zijn. Die uitzonderingen bevestigen dat altijd een combinatie van kenmerken leidt tot een aannemelijke schatting van de leeftijd.

Bron: Leeftijdsbepaling bij Reeën door Henri Lambrecht

Het is onmogelijk om alleen op basis van het gewei van de reebok de leeftijd van een ree te bepalen. De bouw van het gewei is namelijk sterk afhankelijk van factoren in de omgeving van de reebok. Eén situatie is wel significant: Het reeëngewei zonder rozen is van een reebokkalf dat nog niet eerder een gewei heeft gehad. Dit kan voorkomen tot een leeftijd van anderhalf jaar.

Desondanks kunnen er wel conclusies worden getrokken als de condities waaronder het gewei groeit jaar op jaar hetzelfde zijn en er enorme aantallen geweien in het onderzoek worden betrokken. Zoals bijvoorbeeld in een dierentuin, een geïsoleerd gebied of een wildpark. Op indrukwekkende wijze is zo aangetoond dat er een relatie is tussen de grootte en massa van het gewei in relatie tot de biotoop ten tijde van het bouwen van vetreserves in najaar en winter. ( "Über rehe", A.u.J.v. Bayern)

De conclusie luidt: De grootte en de massa van het gewei wordt in eerste instantie door erfelijke aanleg bepaald maar komt alleen tot volle omvang als de leefomgeving van het betreffende ree optimaal is. Het gevolg is dat een reebok met een goede erfelijke aanleg in een slechte leefomgeving nooit een 'kapitale' reebok zal worden. Waarbij hetzelfde ree op rijke grond een veel zwaarder en groter gewei krijgt als op arme zandgrond. Zonder gericht beheer op het verbeteren van de leefomstandigheden is er dus weinig kans dat de goede erfelijke aanleg zichtbaar wordt.

Een andere conclusie is dat de lengte van de stangen toe neemt, tot de reebok vier- a vijf jaar is. Daarna worden de stangen met het ouder worden, korter. Dit noemen we terugzetten. Dit terugzetten van het gewei heeft betrekking op de lengte van het gewei dus niet op de massa. Het volume van het gewei neemt nauwelijks af. De basis van het gewei, de rozenstokken, nemen in omvang toe en daarmee de rozen. Niet omdat ze groeien maar omdat ze korter worden. Het volume van het gewei neemt daarbij nauwelijks af. Daardoor kan de indruk ontstaan dat oudere reebokken een even lang gewei hebben. Maar de schijn bedriegt de massa neemt toe maar de lengte neemt af. Anders geschreven de verhouding lengte staat tot dikte van het gewei verschuift van lang naar dik. De oudere reebok heeft op latere leeftijd een korter maar dikker en zwaarder gewei dan deze had in de jonge jaren.

In een habitat ontstaat de meest optimale situatie als de populatie reeën onder tot gelijk is aan de draagkracht van die leefomgeving. Als er bovendien rust is ten tijde van opname van winterreserves (september - december) en groei van het gewei (november - maart) is er een grote kans dat een gewei uitgroeit tot een 'kapitaal' reeëngewei.

In het eerste levensjaar van een ree kun je aan de hand van de onderkaken uit het gebit, vrij nauwkeurig de leeftijd vaststellen. Desondanks is het een benadering die door verschillende factoren beïnvloed wordt. Bij oudere reeën kan de slijtage van het gebit tot een ruwe schatting voor de leeftijd leiden.

Uit onderzoek is gebleken dat bij deze methode van leeftijd bepalen in twintig procent van de gevallen een foute schatting wordt gemaakt. Daarvan is in negentig procent van de gevallen de leeftijd te hoog ingeschat. Er was in die gevallen dus blijkbaar sprake van meer dan normale slijtage! Daarom moeten bij het bepalen van de leeftijd in ieder geval de beide onderkaak-helften gebruikt worden. In de praktijk wordt bij het bepalen van de leeftijd van het gebit vaak gebruik gemaakt van referentie kaken. Van zo'n kaak is de leeftijd door het maken van een slijpplaatje vastgesteld. Daarnaast is het goed ook andere kenmerken voor leeftijd mee te nemen bij de bepaling zoals verbening van het neustussenschot en mate van vergroeiing voorhoofdsnaad.

Is het gebit eenmaal voltooid, dan slijt het in de loop der jaren weer af. Enige weken na de geboorte begint de vierde en eerste blijvende kies te groeien. Van het blijvende gebit is de vierde kies dus de oudste kies en die is in de regel ook het meest afgesleten. Door slijtage veranderen de kiezen van aanvankelijk spits, scherp en duidelijk boven het tandvlees uitstekend, naar vlak, glad en amper boven het tandvlees uitkomend. De snelheid waarmee dit proces plaatsvindt is afhankelijk van de leefomstandigheden waarin het ree leeft en het voedsel dat het tot zich neemt en verschilt dus van plaats tot plaats.

Bij het leeftijd bepalen vergelijk je de slijtage, verandering, aan de onderkaak, met onderkaken waarvan de exacte leeftijden bekend zijn. Heb je het overeenkomstige slijtagebeeld aan een kaak gevonden, dan ga je na of de overige kenmerken van het ree overeenkomt met de kenmerken die horen bij de gevonden leeftijd. Bijvoorbeeld het vergroeien van de schedelnaden en de verbening van het neustussenschot.

Vaak zul je dan een correctie naar beneden en soms naar boven moeten doen. Beide onderkaak-helften zijn nagenoeg gelijk afgesleten maar af en toe niet. In kun je de gemiddelde leeftijd nemen.

Aanzienlijk meer betrouwbaar dan welke vorm van leeftijd bepalen ook, is een slijpplaatje maken en analyseren.

Het slijpplaatje ontstaat door een kies aan twee zijden af te slijpen totdat er een heel dun schijfje overblijft waar licht doorheen kan. Dit schijfje wordt onder een microscoop 100 tot 200 keer vergroot en bekeken. Je kan dan, net als de jaarringen bij een doorgezaagde boom, groeiringen zien en dus tellen. Hierbij moet je wel weten of de kies een molaar of een premolaar is. Bij voorkeur wordt de eerste molaar gebruikt aangezien deze gedurende het hele leven groeit. De snij-en hoektanden zijn voor het leeftijdsbepalen minder goed te gebruiken.

In het kader van onderzoek naar bijvoorbeeld natuurbeheer is het vaak van belang om de leeftijd van dieren te bepalen. Dit wordt onder andere gevraagd door beheerders van en toezichthouders in de natuur en vanuit de wetenschap bijv. door Faculteiten diergeneeskunde, Utrecht (Dutch Wildlife Health Centre ) en Gent.

Prof. Jan van Haaften heeft het leeftijd bepalen van reeën met behulp van slijpplaatjes in ons land geïntroduceerd.

Indien jij de leeftijd wil laten bepalen van bijv. een ree of edelhert, dient u een ongebleekte helft van de onderkaak met snijtanden te bewaren, bij voorkeur niet in plastic.

Slijpplaatje M1, 10 jarige reebok

De rozenstokken groeien gedurende de eerste drie jaren flink door, met dien verstande dat ze ieder jaar dikker worden. Ze worden ieder jaar iets dikker en de lengte neemt jaarlijks af. En wel met een zodanige regelmaat dat dikte en lengte van de rozenstokken kunnen worden gebruikt voor het (globaal) bepalen van de leeftijd volgens de formule: Dx10:L-1 (Richter,1963).

Ook is de dikte van de rozenstok samen met de hoogte van de 2e molaar te gebruiken voor de leeftijd bepaling in het bekende nomogram van Stubbe en Lockow. Daarbij heeft men een verband gelegd tussen de diameter van de rozenstokken, de hoogte van de tweede molaar en de leeftijd. De reebok met dezelfde eigenschappen als in het nomogram (zie afbeelding) is in 85% van de gevallen van dezelfde leeftijd als in het nomogram wordt aangegeven.

Het gaat als volgt:

• Bepaal de gemiddelde diameter van de rozenstokken.
• Bepaal de gemiddelde tandhoogte, bij leven, van de 2e molaar in de onderkaak.
  (Per kies twee metingen aan de buitenzijde van de kaak, alleen het bruine gedeelte. Indien beide kiezen aanwezig zijn kun je de vier metingen middelen.)

Afb. Leeftijdsbepaling op basis van tandhoogte van de M2 uit de onderkaak en de rozenstokdoorsnede

• Op de horizontale lijn van de grafiek zoek je de gevonden gemiddelde diameter.
• Van dit punt ga je loodrecht omhoog tot aan de (gebogen) lijn die overeenkomt met de door jou gemeten gemiddelde tandhoogte.
• Vanuit dat snijpunt ga je horizontaal naar links, naar de verticale lijn van de grafiek. Daar lees je de leeftijd van de bok. (85% kans dat je de juiste leeftijd afleest.)

Afb. 2 Leeftijdsbepaling op basis van de gemiddelde tandhoogte van alle kiezen uit de onderkaak en de rozenstok-doorsnede.

https://www.over-reeen.nl/Portals/0/artikelen/gedrag_ree/duits/wo_sind_die_rehe_kj2008.pdf